26.3.07
Esperanta kalendaro venis el Japanio
Komence de la jaro mi ricevis donace (dankon, Isako!) tre belan kalendaron el Japanio, kun diversaj esperantaj eroj: la titolo, la nomoj de la monatoj kaj la semajntagoj, kaj kelkaj bildoj. Ĝin eldonis anarĥiista grupo CIRA Japana.
Aparte bela estas la bildo de la monato oktobro, kiun mi ne povis rezisti skani kaj enretigi. Mi aldonis ĝin al mia afiŝaro, kiu komence temis ĉefe pri afiŝoj de la hispana milito, kaj nun jam kreskis per aliaj diverstipaj kartoj kaj pentraĵoj. Vi povas vidi ĝin tute apude, sed pli bone klaku sur ĝin por ĝin pligrandigi.
En tiu bildo aperas klare du desegnaĵoj kun rilato al Esperanto, la verda flago kaj la portreto de Zamenhof, plus malgranda frazero. Sed ĉar la ceteraj tekstoj troviĝas en la japana mi ne povis diveni pri kio ĝi temas. Do, mi demandis, kaj jen malkovriĝas tre interesa historio: temas pri membiografiaj skizoj de grava anarĥiista aktivulo, ankaŭ esperantista, nomata Jamaga Taiĵi (aŭ Taiji Yamaga).
Laŭ informoj de la japanaj amikoj, kiujn mi kopias preskaŭ laŭlitere, la bildo estis prenita de la libro titolita “Anarkismo kaj Esperanto – Jamaga Taiĵi kaj lia vivo”, verkita de MUKAI Kou, eldonita de eldonejo Ĵijuu-Ŝisouŝa, Tokio, en 1984, kiu unue aperigis serion de bildoj konsistigantaj taglibron de Jamaga, nomatan “Tasogare Nikki” (tio estas, “Krepuska-Taglibro”). En la 50-aj jaroj, post la milito, Jamaga komencis skribi kaj desegni siajn memorojn en la formo de skizo kun klarigoj japane, sed li ne kompletigis pro malsano. Nun s-ano Hirajama aperigas ilin en la gazeto “JUU”, kiun li eldonis kun amiko, por ke ili ne malaperu antaŭ niaj okuloj.
En la supre menciita libro troviĝas multaj desegnoj, kiujn Jamaga nomis “Skizoj el Memoroj”. Tiuj bildoj konsistas el jaro, lia aĝo, lia agado, lia familio, privataĵoj, historiaj faktoj, anarkista afero, ktp, pri kiuj Jamaga grave interesiĝis. Ekzemple, en la maldekstra parto de la enretigita bildo, oni vidas ke temas pri la jaro 1916, kiam li aĝis 25. Tiam li laboris en la Japana Esperanto Asocio (tial la flago) kaj loĝis en la hejmo de KUROITA Katumi (vidu dekstran skizon), kiu manĝas servita de s-rino Kuroita. Laŭ Jamaga, Kuroita estis fame multega manĝanto. Sube, li skribas pri KITA Ikki, kiu ankaŭ agadis kiel socialisto (pri lia figuro kaj lia posta evoluo, oni povas legi en la angla vikipedio). Jamaga konatiĝis kun KITA, kaj loĝis en lia hejmo, kie li ankaŭ trovis sian estontan vivkunulinon, Mika. Post la foriro de Kita al Ĉinio, Jamaga laboris en fabriko de gramofonpingloj. En la plej malsupra parto, estas tre kurioza desegno pri okazaĵo, fama en Japanio, dum kiu OOSUGI Sakae, ankaŭ konata anarkisto-esperantisto, estis atakita de s-rino KAMIĈIKA Iĉiko, tiama aktivisto en Virina Movado, kiu laboris por establi leĝon por preventi prostituon, pro iliaj amrilatoj. Temas pri incidento ŝajne tre konata en Japanio, kiu vekis grandan skandalon kaj kiu eĉ naskis filmon.
En la dekstra parto temas pri okazaĵoj de la jaroj 1917 (26 jaroj) kaj 1918 (27 jaroj). Li revenis al Kioto pro morto de sia frato, kaj tie eklaboris. Per la portreto de Zamenhof, kiun mi antaŭe menciis, Jamaga rakontas pri la morto de Zamenhof. Li interkonatiĝis kun anarkistoj en Osaka, kaj krome laboras por disvastigi esperanton. Ankaŭ aperas aludoj al rusia revolucio, japana Insurekcio pro Rizo en Aŭgusto, en kiu li ege aktivis, kaj multe agadis kun la jam citita anarkisto OOSUGI Sakae.
Krom tiuj komentoj de la japanaj amikoj (dankon denove, Isako), mi antaŭe konis la nomon de Jamaga pro lia influo, pere de Esperanto, en la hispanaj anarkistaj rondoj. Temas pri tiuj raraj okazaĵoj en kiuj Esperanto ja rolas kiel kultura ponto trans la oceanoj: la traduko de la “Tao Te Ching” aŭ “Tao Te King” (nun “Dao De Jing”) de Lao-Tse (aŭ Laozi) kiun faris Jamaga al Esperanto estis poste retradukita en la hispanan, fare de Eduardo Vivancos, kun la nomo “El libro del camino y de la virtud”. Ĝi aperis en eldonejo dum la epoko de la hispana ekzilo, kaj do ĝi influis nur la anarkistajn rondojn, sed nun ĝi estas trovebla eĉ en la reto.
Mi unue sciis pri la afero pere de biografio de alia anarĥiisto-esperantisto, Germinal Gracia (plumnomo: Víctor García), kiu ofte rilatis kun Jamaga, kaj poste verkis libron pri Japanio surbaze de siaj vizitoj al tiu lando, kaj verkis la enkondukon al la hispanlingva traduko. Jamaga foje kunlaboris en la revuo de la anarĥiista internacio “Senŝtatano”, kiun redaktoris Vivancos kaj García. 
La alia ĉefrolulo de tiuj eventoj, Eduardo Vivancos, feliĉe ankoraŭ vivas kaj aktivas, kaj vi povas tute apude vidi lian foton kun la familio (filino kaj nepino) de Jamaga, en 1993. Vi povas legi kelkajn liajn artikolojn en la retpaĝo de SAT-en-Hispanio, ekzemple pri “Senŝtatano”, pri la Popolaj Olimpikoj de Barcelono en 1936, aŭ pri la t.n. Hispana Revolucio (la anarĥiistaj agadoj dum la hispana interna milito).
Kaj nun, ĉe la fino de la artikolo, ne forgesu reveni al la komenco, kaj klaku la bildon! Kaj poste rigardu mendu la kalendaron en la retejo de CIRA Japana.
22.3.07
Tri stratoj por tri esperantistoj
De antaŭlonge mi havis la intencon iom atentigi pri la paralelaj vivoj de kvar pioniroj de la hispana Esperanto-movado, kaj nun mi trovis kelkajn pretekstetojn por tion fari. Ili ĉiuj estis iom konataj kiel polikistoj, ĉiuj kvar anoj de la hispana Socialista Partio. Neniu el ili troviĝis en la unua vico de la politiko, kaj ili estas konataj nur de la specialistoj, aŭ de la homoj pli interesitaj pri tiu fako, sed oni povas diri ke ili ja troviĝis en la dua vico, ĉar ili rolis en sufiĉe gravaj okazintaĵoj de la historio de la periodo inter ambaŭ mondmilitoj. Iliaj nomoj: Juan Gracia, Santiago Aznar, Francisco Azorín kaj Cayetano Redondo.
Santiago Aznar
Pri Juan Gracia mi jam rakontis aliloke, okaze de la Eŭropa Esperanto-Kongreso de Bilbao, kaj la tuta parolado troviĝas tie ĉi. Li kaj Santiago Aznar estis konsilantoj de la unua aŭtonoma registaro de Eŭskio, kaj ilia biografio troviĝas en ĵusa libro eldonita de la nuna eŭska registaro, omaĝe al tiu praregistaro. Kvankam mi ankoraŭ ne sukcesis akiri la libron, mi scias ke tie troviĝas informoj pri ilia esperantisteco... simple ĉar mi mem, kun la helpo de nia veterana Eduardo Larrouy, havis la okazon kunlabori kun la aŭtoroj kaj liveri al ili informojn pri tiu cirkonstanco. La aktivado de Gracia estis pli konata, kaj fakte ĝi estas reliefigata en la oficiala biografio kiun liveris la nuna aŭtonoma registaro okaze de la omaĝo farita al ĉiuj konsilantoj okaze de la 70-datreveno de la formiĝo de tiu unua registaro, en oktobro pasintjare.
Pri Santiago Aznar mi havis malpli da informoj, kaj tial en mia prelego mi aludis iom pli mallonge pri lia rolo. Sed poste mi sukcesis akiri unuamanan referencon, danke al la agado de lia bonepo, kiu faris diversajn esplorojn pri li, kaj kiu liveris al mi malgrandan membiografian noton. Estas substrekinde ke la bonepo estas tre konata nuntempa politikisto, ĉar li estis dum multaj jaroj la proparolanto de la Vaska Naciista Partio en la hispana Parlamento, kaj nun en la Senato: Iñaki Anasagasti.
En tiu membiografio, kiu ja estas tre mallonga, aperas tamen tre elstare lia enĝaĝiĝo rilate al Esperanto, fakte kiel unu el la ĉefaj agadoj de lia junaĝo. Mi tradukas laŭlitere (inklude de la triapersona stilo):
(ĉirkaŭ 1917 li komencis) noktan kurson por studi Geometrion, Aritmetikon kaj Algebron en la Lernejo de Artoj kaj Oficoj de Achuri dum pluraj jaroj. Poste li daŭrigis en la saman centron lernante lingvojn. Li amikiĝis kun la jezuito sinjoro Félix Díez Mateos, profesoro de lingvoj de la Universidato de Deusto, kiu estis entuziasma esperantisto, kaj li studis tiun ĉi internacian lingvon kaj sekve eksplikis kurso de Esperanto en la Centro de la Sindikatoj de la U.G.T., en la strato de San Francisco.
(En la realo, kiel atentigas Eduardo Larrouy, Félix Díez Mateo, kiu estis prezidanto de la grupo de Bilbao kaj prezidis la 27-an Hispanan Kongreson de Esperanto kiu okazis en Bilbao en 1966, ne estis jezuito, kvankam ja la Universidad de Deusto estas gvidata de tiu ordeno; li estis patro de homo konata internacie en la eduka kampo, Ricardo Díez Hochleitner, prezidinto de la Klubo de Romo.)
Santiago Aznar estas konata en la historia kampo ĉar li estis la unua kiu proponis kaj konvinkis sian partion ke oni uzu oficiale la nunan vaskan flagon, kiu antaŭe estis nur la simbolo de la naciistoj. Li ankaŭ ĉefrolis en krizo inter la socialista gvidantaro kaj la naciistoj, ĉar li apogis tiujn ĉi, anstataŭ sian partion en la postmilitaj kvereloj. Li ekziliĝis en Venezuelon, kie li mortis, kaj lia bonepo rakontis al mi ke li neniam forgesis sian esperantistan aktivadon, kaj tion rakontadis al sia familio, kvankam li ne plu aktivis movade.
Francisco Azorín
Pri Francisco Azorín Izquierdo ne necesas rakonti multon, ĉar li estas pli konata en Esperantujo, pro lia granda aktivado rilate al nia lingvo. Li estis gvidanto de asocioj en Hispanio kaj poste en Meksiko, li verkis, redaktis vortarojn, partoprenis internaciajn renkontiĝojn, estis la heredmastrumanto de Lanti, ktp.
Aparte, li estis arĥitekto kaj politikisto. En ambaŭ aspektoj, li influis en la municipa vivo de Kordovo, kaj estis ties unua socialista konsilisto. En la lastaj monatoj okazis en Hispanio ioma polemiko rilate al regionisma manifesto kiun li kunverkis, kaj kiu estis uzita en la reformo de la statuto de aŭtonomio de Andaluzio, por epiteti tiun ĉi “nacia realo”; la nomo de Azorín ne aperis en la polemiko, kio ja estas domaĝo, ĉar studo de lia figuro probable provus ke la polemiko ne havus veran bazon.
Pri lia figuro aperis antaŭ du jaroj libro eldonita de la Universitato de Kordovo. Ĝi enhavas studon pri lia figuro kiel esperantisto, verkitan de José María Rodríguez Hernández, tre kompletan kaj profesiecan, kaj kies informoj estas legeblaj (en la hispana) en jena retejo.
Cayetano Redondo
La fina nomo kiun mi deziris memori estas Cayetano Redondo Aceña, kies politika aktivado estis eble eĉ pli elstara: prezidanto de la Socialista Junularo, direktoro de la ĉefa socialista ĵurnalo “El Socialista”, deputito kaj fine urbestro de Madrido dum la hispana interna milito. Li estis eĉ pli forgesita, al kio certe helpis lia tragika destino: dum la ceteraj tri menciitaj samideanoj sukcesis fuĝi ekzilen, li estis kaptita ĉe la fino de la milito, kaj tuj kondamnita je morto.
Pri lia figuro mi verkis antaŭ kelka tempo kun Antonio Marco artikolon pri li por “Boletín” de Hispana Esperanto-Federacio, kiun mi nun publikigis en la reto kaj tradukis en la hispanan.
Kiel oni vidas, la figuroj de tiuj ĉi nur iom post iom revenas en la memoron, post la deviga silentado dum la diktaturo; iom similan mi jam atentigis kiam mi pritraktis la figuron de Sidonio Pintado.
Ke la reagnosko de la graveco de tiuj ĉi niaj samlingvanoj tamen venas, oni povas konstati se ni scias ke al almenaŭ tri el ili oni dediĉis la nomon de strato en siaj urboj. Ekzistas (ŝajne de antaŭ iom pli da tempo) strato Francisco Azorín Izquierdo en Córdoba. La strato Santiago Aznar de Bilbao estis kreita en oktobro pasinjara. Kaj fine en nova kvartalo de Madrido oni malfermis staton “Alcalde (tio estas urbestro) Redondo Aceña”. Mi ne scias ĉu tiuj povas esti konsiderataj ZEOj, sed almenaŭ ili estas postsignoj de historia justeco.
11.3.07
Kuriozaj patriotoj
Se vi rigardas hodiaŭ la ĉefpaĝon de ajna hispana ĵurnalo, vi trovos ĝin plena de flagoj. Krome, oni solene aŭdigis la hispanan himnon, kaj tre grava politikisto (la ĉefo de la opozicio) faris alvokon al la defendo de la hispana nacio. Vi povas do supozi ke temas pri elmontro de unuiĝo fronte al ebla malamiko, des pli se vi memoras ke hodiaŭ estas la tria datreveno de la teroristaj atencoj de Madrido.
Sed ne, la flagoj estis uzataj en manifestacioj kontraŭ aliaj hispanoj, kaj la ceteraj simboloj estis defioj al la supozeble ne sufiĉe bona hispaneco de la nuna registaro. Do, la simboloj ne taŭgis por unuigi, sed por marki la politikan kampon.
Diable, estas klare ke mi ne estas patrioto, ĉar mi ne komprenas tiun logikon. Mi naive pensis ke flagoj, himnoj kaj simboloj taŭgus por koherigi la anojn de tiurilata teritorio.
Sed ne, por veraj patriotoj nenio kompareblas al interna malamiko.
8.3.07
La imperio
Mi transkribas el la mesaĝo sendita de nia amiko Aloísio el Brazilo, okaze de la vizito kiun la usona prezidento George Bush ĵus komencis al diversaj landoj de Latinameriko:
Hieraŭ la brazilaj gazetoj disanoncis ke la usona prezidento Bush ĵus asignis miliardon da dolaroj por helpi latinamerikajn landojn.
Tamen estas notinda la fakto ke 75 milionoj da dolaroj, el tiu miliardo, estas destinita "por ebligi al junaj latinamerikanoj studi la anglan kaj iam povi daŭrigi sian studadon pri tiu lingvo en Usono".
Nur por komparo: la tuta jara buĝeto de la ĉefa monda Esperanto-organizaĵo, UEA, estas sub 1 miliono da dolaroj, dum la usona registaro disponigas en la daŭro de tri jaroj la grandegan sumon de 75 milionoj da dolaroj nur por la disvastigo de la angla lingvo. Ĉu necesas aldoni ion pli?
Fakte la defio al la esperantistoj estas giganta: ŝanĝi mondan lingvan ordon ekzistantan antaŭ jarmiloj, t.e., la leĝo de la plej forta. Nia batalo ŝajnas tiun de Davido kontraŭ Goljato. Ĉu valoras la penon?
Mi konfirmis la informon en la oficiala komuniko de la Blanka Domo, kaj ili nomas ĝin "nova alianco favore al la latinamerika junularo". Kia senhonto!
Kaj la respondo al la fina demando de Aloísio estas: kompreneble jes!
1.3.07
Pri Mangada, en kurioza skribomaniero
Mi ĵus enretigis tekston, interesan el historia vidpunkto, ĉar temas pri membiografia artikolo de la konata pioniro de nia lingvo, Julio Mangada, sed ankoraŭ pli interesan lingvistike, pro la maniero en kiu ĝi estas skribita. Ne, ne temas pri surogato de Esperanto, kiu jam ekzistis antaŭe, en la ho-koda versio de mia prelego pri li (ĉapelite tie ĉi).
La nova teksto kiun mi aludas estas skribita en la hispana, sed kun kurioza ortografio, nekutima, kaj pli raciigita, kiu estis uzita de gazeto nomata “Renobasión” eldonita en Meksiko inter 1937 kaj 1948 (notu ke la nomo mem estas jam skribita en tiu ortografio, ĉar la norma hispana skribas “Renovación”, tio estas, “Renovigo”). La revuo eldonis esperantan suplementon, precize kun tiu nomo “Renovigo”, en kiu estis samtempe publikigita versio de la artikolo en la internacia lingvo.
La hispana havas unu el la plej regulaj kaj facilaj ortografioj el inter la okcidenteŭropaj lingvoj, nome, la prononco estas aŭtomate divenebla kiam oni legas tekston. Tamen, la inversa ne okazas, kaj ĝi ankoraŭ konservas diversajn mallogikaĵojn kaj malfacilaĵojn (ekzemple, uzo de ho muta, konfuzo inter b kaj v, ktp), kaj tion la kunlaborantoj de tiu revuo deziris korekti. Ekzemple, ili uzis specialan simbolon por marki la pli vibran varianton de la litero r, nomo, oni metis horizontalan strekon super la ron; en mia enretigo mi estis tamen devigita anstataŭi ĝin per akcentita r, ĉar mi ne certas ke la unikodaj manieroj reprezenti tiun simbolo estus facile legeblaj en ĉiuj komputiloj. 
Tiu ortografio estas tute nekutima, kvankam en diversaj okazoj oni proponis similajn reformojn, la plej multaj fare de sudamerikaj intelektuloj, kiel Andrés Bello, kvankam la plej lasta venis el relative konata hispana intelektulo Jesús Mosterín. Ili apenaŭ sukcesis, sed la nun prezentata versio havis interesan literaturan sekvon, denove iel ligitan al Esperanto: ĝi estis uzita en fragmento de la konata romano “Rayuela” (“Hopludo”), de Julio Cortázar, kreante fascinan literaran efikon. Tion mi jam estis menciinta en mia biografio de Eugène Lanti, la fondinto de la sennaciismo, ĉar tiu ĉi estas pretere menciata en tiu teksto.
Fine, mi profitis la okazon por enretigi literaturan tekston ŝulditan al Julio Mangada. Temas pri traduko de unu el la plej konataj popolaj (anonimaj) poemoj, la “romanco de Abenámar” (romanco estas speco de longa poemo, asonanca, tre populara en la hispana literaturo). Nu, ĝi povas esti interesa, kvankam la talento de Mangada rilate al literaturo ne estis tre granda, por tiel diri; mi preferas la version de Antonio Marco.
(Alia tre fama malnova romanco estas trovebla tie ĉi: la “Romanco de la prizonulo”, sed mi ne tro laŭdus la tradukon...)
