Esperanta blogo

Mi jam prenis la decidon: mi ne plu legos tradukitajn verkojn pri scienco, se mi eĉ nur proksimume kapablas legi la originalan lingvon kaj sukcesas akiri la originalan verkon.

Mi jam laciĝis legi malbonajn tradukojn, kaj preferas fari miajn proprajn erarojn. Mi precizigas ke mi parolas pri la verkoj tradukitaj en mian lingvon, la hispanan, kaj pri fakaj tekstoj, ne nur pri pura scienco, sed ankaŭ pri historio, sociologio aŭ similaj fakoj.

Re kaj re oni trovas la saman problemon: vi povas tuj diveni kiun specialiĝon havas la tradukisto. Povas okazi jen ke la tradukon faris profesiulo filologia, do bona tradukanto, kiu nenion scias pri la specifa scienca fako kiun li versias. Aŭ oni taskis tion al scienculo kiu faras travideblajn lingvajn erarojn.

Por montri ekzemplojn de la unua kazo, mi ne malofte trovas bizarajn tradukojn de io tiel komuna kiel la ĥemiaj elementoj, inter kiuj foje eĉ amuze videblas konfuzo inter silicio kaj silikono. La duan kazon oni vidas kiam oni legas la vortojn “actual” aŭ “eventual” en la senco anglalingva, kiu tute ne koincidas kun la hispana aŭ la esperanta.

En mia hispanlingva blogo mi donis kelkajn pliajn ekzemplojn, kaj specife mi koncentriĝis en unu kiu igis min preni la supre menciitan decidon, kaj kiu eble surprizigos vin: la eraroj en la traduko de nombroj.

Traduki nombrojn

Jes, foje necesas traduki nombrojn. Ne nur konverti ilin, kiam temas pri malsamaj unuoj, sed adapti la rezulton al la kutimoj de la celita lingvo. Por denove montri ekzemplon: oni povas diveni la lingvon en kiu estis unue verkita la lasta libro pri esplorado de la profesoro Felipe Fernández-Armesto. Malgraŭ la nomo de la aŭtoro, ne temas pri la hispana, sed pri la angla. Kaj tio ĉar en la hispana versio aperas tre ofte esprimoj kiel “li trairis 16.000 kilometrojn”, aŭ “li mezuris preskaŭ 3.200 kilometrojn da marbordo”, aŭ ili “antaŭeniris en fronto ĉirkaŭ 160 kilometrojn larĝa”. Neniu iam parolas pri “ĉirkaŭ 160 kilometroj”. La konverto de “100 mejloj” ja estas “160 kilometroj”, sed la vera traduko de “ĉirkaŭ 100 mejloj” pli proksimas al “ĉirkaŭ 150 kilometroj”.

Tion ĉi malofte konscias beletraj tradukistoj, kiuj pli emas al la adorado de la ekzaktaj ciferoj, dum sciencistoj pli konscias ke tro da decimaloj povas riveli misgvidan precizecon. Fakte, mi rekomendas atenti la troan ĉeeston de obloj de la nombro 1,6 en ĵurnalistaj tekstoj, kiel spuro ke la fonto de la informo estas anglosaksa (ekzemple, la usonaj trupoj en milita novaĵo).

Atentu: mi ne deziras kulpigi la tradukistojn, kiuj plejofte estas bonaj profesiuloj en sia kampo. La kulpon en tiu ĉi kazo devas surporti la eldonejoj, kiuj ne konscias ke por traduki fakajn verkojn, kontraste al beletraj, necesas du lertecoj, tre malofte troveblaj en la sama persono: la filologia kaj la fakscienca. Do, necesus almenaŭ du profesiuloj, unu por traduki kaj alia por revizii.

Mi ja multe spertis la malfacilaĵojn en la tradukado, kiam mi mem klopodis praktiki tiun ĉi arton. Eĉ pli, kiam mi verkas tiujn ĉi tekstojn en du lingvoj en miaj du blogoj, mi ofte pensas ke bona observanto kapablus diveni kiu estis la unua versio kaj kiu estis la adaptita. Pro tio tiom necesas fari postan reviziadon en la esperantaj tradukoj. Kaj tie ĉi mi jam ne parolas nur pri faksciencaj libroj.

Mia plejŝatata traduka eraro

Mi volas fini per mia favorita traduka eraro, kiu ja venas el libro pri scienco, sed kiu havas alian tute malsimilan karakteron: ĝi forgesis la oran regulon, ke oni ne tradukas vortojn sed ideojn. Kaj tio kondukas al eraro ne de vorto aŭ frazo, sed de tuta artikolo.

Temas pri malnova traduko en la hispanan de libro de Isaac Asimov, “La tragedio de la luno” kaj specife de unu ĝia artikolo: “Perdita en la ne-tradukado”. En ĝi Asimov traktas la biblian libron de Rut, kaj asertas ke la nunaj legantoj apenaŭ vere komprenas ĝin, ĉar en la Biblio oni mencias ke Rut estis moabidino, kio nun nenio signifas por ni. Same okazas en la parabolo pri la bona samariano: ni jam supozas ke ĉiuj samarianoj estis bonaj kaj helpemaj. Tial, Asimov sugestas ke oni traduku moabidon aŭ samarianon per nigrulo, kaj nur tiel oni povos kapti la veran signifon de la bibliaj rakontoj.

Nu, por la hispanoj de la 70-aj jaroj, kiam la libro estis tradukita, la vorto nigrulo surportis preskaŭ la saman efekton kiel moabido aŭ samariano (nuntempe mi ne estas same certa). Tamen, se oni estus uzinta la vorton cigano, oni certe komprenus pli bone la vortojn de Asimov. La tradukisto ne komprenis la sencon, kaj la kerno de la artikolo perdiĝis en la ne-tradukado!

La tekston (en konstanta arkivo) publikigis Tonyo je 23:17