Esperanta blogo

Antaŭ ol foriri al fora loko, kie mi forestos dum fora tempo, kaj kie foros probable la reto, mi volas lasi al vi miajn dezirojn, ke vi pasigu tre feliĉajn festojn (se vi ilin ĝuas). Eĉ se (kiel mi mem) viaj motivoj de ĝojo ne estas religiaj, mi pensis lasi lastan donaceton: kanton jam supernacian kaj superreligian, kiun mi nun trovis en la reto:

Kompreneble, ankaŭ la pli konata versio Paca nokt' de "Akordo" bone taŭgas.

Ripozu kaj ĝuu bonan novan jaron!

La tekston (en konstanta arkivo) publikigis Tonyo je 23:41 1 komentoj

Estas malfacile taksi la objektivan gravecon de la homoj. Kiu meritas nekrologon en ĵurnalo? Kies biografio devas troviĝi en Vikipedio? Mi malkovris antaŭ kelkaj semajnoj ke mi mem aperas en la esperanta Vikipedio, kaj mi devas konfesi ke mi sentis embarason pli ol fieron (kaj samtempe instigon al la verkado de biografio de homoj pli veteranaj kaj kiuj pli laboradis pri nia lingvo).

Aliflanke, vi subite malkovras ke homoj kiujn vi ne atentis, eĉ se ili aperas en viaj propraj retpaĝoj, montriĝas pli gravaj ol vi antaŭsupozis, kaj vi ne scias ĉu kulpigi nian masoĥisman movadon aŭ simple vian propran nesciadon. Mi spertis subite tiun malkomfortan senton dum tiuj ĉi tagoj, pro la koincido de du forpasoj de esperantistoj kiuj brilis en aliaj kampoj, kaj pri kiuj mi tro malmulte sciis.

Unu el ili estis Forrest Ackerman. Mi mencias lin en mia artikolo pri Esperanto kaj kino, kiel kolektanto de kinoelementoj, sed, por mia embaraso, mi devas konfesi ke mi apenaŭ konsciis kiom alte oni taksas lin en la mondo de la sciencfikcio. Mi devis tion malkovri nun, okaze de lia morto, kiam eĉ la hispana ĵurnalo “El País” ne nur dediĉas longan artikolon al lia figuro, sed eĉ mencias lian esperantistecon. Estas harstarige ekkoni kiom li estis amata de la fanatikuloj de la scifiaj filmoj (pardonu la vorton, sed mi ĵus ekscias ke li estas konsiderata la inventinto de la angla esprimo sci-fi, kaj eble ne estus malbona ideo ke esperantistoj komencu uzi tiun ĉi mallongigon, konsiderante la malfacilecon kaj maloportunon de la co-plena nomo sciencfikcio)

Tre simile estas la kazo de Ralph Lewin, kiun mi ne vere atentis ĝis nun, eĉ se li estis unu el la tradukistoj de unu el miaj pli ŝatataj verkoj en Esperanto: Winnie-la-Pu. Tiun ŝaton mi reliefigas ĉie kie mi devas paroli pri Esperanto, kaj, nur kiel ekzemplo, ĝi vekis specialan reagon en prelegeto kiun mi faris pasintan ĵaŭdon ĉe mezlernejo en Madrido, kie la apero de bildo en mia prezentado levis la voĉojn de la cetere tre bonkondutaj knaboj. Ĝi specife aperas en mia hispanlingva paĝo pri la humoro en nia lingvo. Sed devis veni lia morto por ke mi sciu ke Lewin estis tiom grava homo en sia profesio, kiel mara biologo. Mi almenaŭ klopodis lavi tiun pekon per la verkado de lia nekrologo en retĵurnalo en kiu mi komencis kontribui, Soitu, kaj mi ĝojas ke ĝi montriĝis sufiĉe interesa por alveni dum la unuaj tagoj en la ĉefpaĝon. Ankaŭ la enretigo de lia biografio en la Vikipedioj angla, hispana kaj esperanta, estis maniero lin memori.

Mi ankaŭ profitis por enmeti la biografion de la alia kuntradukinto de tiu verko, Ivy Kellerman, en la angla vikipedio. Ŝajnas ke ĝi jam ekzistis antaŭe, kaj ke iu viki-administranto konsideris ke ĝi ne estis sufiĉe grava por aperi en tiu enciklopedio. Tio revenigas min al mia komenca demando: kiam iu homo estas sufiĉe grava por la socio ĝenerale, ne nur por ties ĉirkaŭaĵo, por aperi en Enciklopedio? Malfacilas tion adekvate pritaksi, sed kiam, tute hazarde kaj samtempe, serĉante per la nova servo de Guglo, kiu enretigis diversajn historiajn gazetojn, oni trovas ke Ivy jam verkis artikolon pri Esperanto en “Popular Science” en 1909, oni ne povas dubi ke ŝi meritas troviĝi ne nur en nia Vikipedio, sed ankaŭ en la anglalingva. Ni esperu ke neniu refoje ŝin forigu nun.

La tekston (en konstanta arkivo) publikigis Tonyo je 17:48 1 komentoj

Hodiaŭ estas denove la Tago de Esperanto. Do, laŭkutime, mi verkas dulingvan blogon, hispane kaj esperante:

Hoy es el Día del Esperanto, y ocurrirán muchas cosas. En primer lugar, escribo un blog bilingüe, conforme a la tradición que iniciamos hace un par de años. Se ha creado un blog especial para ayudar a no esperantistas que quieran sumarse a la iniciativa, pero no lo hemos publicitado mucho, así que supongo que este año no se usará mucho. Que quede para el año que viene, cuando tengamos más tiempo.
Luego está la conferencia que va a tener lugar en la sede de la Unesco, sobre la que puedes leer aquí en esperanto y en español.
También habrá fiestas y reuniones internas. En Madrid lo adelantamos dos días, y estuvimos comiendo el sábado. La prueba puede verse en los espacios de Manolo y Alejandro.
Hoy empezaremos a trabajar en el proyecto para celebrar este año que viene el 150 aniversario del nacimiento del Doctor Zamenhof.
Y, por supuesto, leeremos un libro en esperanto, que es como empezó todo.

Hodiaŭ, en la Tago de Esperanto, okazas multo. Komence, mi verkas dulingvan blogon, konforme al la tradicio kiun ni komencis antaŭ du jaroj. Estis kreita speciala blogo por helpi al neesperantistoj kiuj volas aliĝi al la iniciato, sed ni ne multe diskonigis ĝin, kaj do mi ne esperas ke ĉifoje ĝi estos multe uzata. Restu tamen por venonta jaro, kiam ni havos pli da tempo.
Disvolviĝos la konferenco en la sidejo de Unesko, pri kiu vi povas legi tie ĉi esperante, kaj tie ĉi hispane.
Okazos festoj kaj internaj renkontiĝoj. En Madrido ni antaŭigis ĝin du tagojn, kaj ni kunmanĝis sabate. La pruvojn vi povas vidi en la ipernitiejojn de Manolo kaj Alejandro.
Hodiaŭ ni eklaboras super projekto por celebri venontjare la 150-an datrevenon de la naskiĝo de Doktoro Zamenhof.
Kaj kompreneble, ni legos libron en Esperanto, ja tiel estis kiel ĉio ekis.

La tekston (en konstanta arkivo) publikigis Tonyo je 00:33 1 komentoj

Ĉiu naciismo bezonas tradiciojn, kaj, tre ofte elpensitajn tradiciojn, laŭ la nomo de fama libro editorita de Hobsbawm kaj Ranger. Tiu elpensado povas havi realan bazon, t.e. la novaj tradicioj devenas el rekreado, ŝminkado, purigo kaj oficialigado de malnovaj kutimoj de iu aparta grupo kiun oni konsideras reprezenta. Sed oni ankaŭ povas krei ilin tute denove, kaj, se necese, oni ilin falsigu. La citita libro entenas ekzemplojn de ambaŭ tipoj; inter la lastaj, la plej reprezenta kaj samtempe surpriza estas la sciigo ke la fama skota jupo, la kilto, kaj la tartanoj de la skotaj klanoj, estas skizado de la brita armeo en la 18a kaj 19a jarcentoj (oni jam delonge sciis ke la skota naciismo havis alian embarasan falsigon, la poemon de Ossian, kio eble jam estas rekordo)

La plej oftaj falsigoj rilatas al libroj kaj dokumentoj, sed ankaŭ ŝtona arkeologio povas tie roli. Tio estas pli peniga, kaj ankaŭ pli riska, sed povas doni pli altajn profitojn. En Hispanio ni havas unu tre elstaran ekzemplon, kiu tre helpis en la disvolvo de patriota elano, kiam tio necesis kontraŭ alireligia malamiko: la malkovron de la tombo de Sankta Jakobo. Ĝi kondukis al la starigo de urbo, Santiago, kaj al la Jakoba Vojo, la konektilo inter la kristanaj reĝlandoj en mezepoka Hispanio kun cetero de Eŭropo. Ke Jakobo neniam povus alveni tiel malproksimen kiel la nordokcidentan bordon de la iberia duoninsulo, tio haltis neniun partoprenintan en la maskerado.

Tiun konatan falsaĵon, kiu eĉ nun puŝas milojn da homoj promeni sub arda somera suno en la kampoj de Kastilio, mi rilatigas kun naciismo, kiu estas koncepto tre posta, ne pro kaprico, sed ĉar mi vidas ambaŭ fenomenojn, patriotismon kaj popolan religion, kiel du manifestiĝojn de simila koncepto, la grupismo. Ili tre interrilatas en alia konata elpensaĵo, kia estas la apero de la Virgulino al humila indiano Johano Diego en Guadalupo, kiu sukcesis unuigi la meksikian patriotismon kaj la katolikan tradiciismon en la malriĉa popolanaro de Meksikio, kiel oni povas vidi en aparta paĝo de mia retejo.

Tiu uzo de la religio por legitimi naciismon ne estas tiom ofte nun en okcidentaj socioj, sed la fenomeno ankoraŭ daŭris sufiĉe longe en mia lando. La hispania patriotismo multe uzis ĝin eĉ post la mezo de la pasinta jarcento. Ankaŭ la eŭskia estis tre speciala pri tio, kaj tiom proksime kiel 1931 la virgulinaj aperadoj de Ezkioga fortigis la vaskian apartiĝemon disde la novaj respublikanaj aŭtoritatoj. Kaj eĉ la malnovaj falsigoj povas havi daŭrajn konsekvencojn eĉ nun: ni nur konstatu kiel la ekzisto de Vatikano ne povas eksplikiĝi se oni ne memoras pri la falsa “Donacado de Konstantino”.

La modernaj patriotismoj ne tiom bezonas la religion, kaj nun, en socio pli laika, la historio kaj la arkeologio devas plenumi tiun rolon por pravigi la apartiĝemon. Tial, ne mirigas min la epizodo kiu nun malkovriĝis en Eŭskio: ke arkeologia eltrovaĵo, kiun antaŭ du jaroj oni fanfare distrumpetis por pruvi la antikvecon de la vaska lingvo en la nunaj teritorioj de la regiono, pruviĝis embarasa falsaĵo.

Vaskoj kaj pravaskoj

La fono de la historio estas tre interesa, kaj mi klopodos rakonti ĝin mallonge, eĉ se mi ne estas specialisto, precipe por tiuj kiuj loĝas malproksime kaj nur konas la supraĵon. Kiel oni bone scias, la eŭska lingvo estas tre antikva kaj tre aparta: ĝi estas la ununura restaĵo de la antaŭhindeŭropaj popoloj kiuj okupis Eŭropon, kaj ĝi ne rilatas al iu ajn alia eŭropa lingvo.

Genetikaj studoj montras spurojn de tiuj popoloj en la loĝantaro de la iberia duoninsulo kaj de la sudokcidento de Francio, kvankam oni ne povas marki klaran limon: pli ĝenerale, temas pri malpliiĝantaj proporcioj konforme oni malproksimiĝas de tiu okcidentpirinea regiono. Estas tamen dubinde ke oni povas fari klaran sekvon inter tiuj praloĝantoj kaj la nunaj popoloj de tiu regiono. Kontraŭ la kutima percepto, la popoloj identigataj kiel pravaskoj (vaskonoj) ne estis grava gento antaŭ la romia konkero, kaj ne eblas eltiri signifajn konkludojn pri ilia rilato al la du ĝeneralaj familioj de antaŭromiaj popoloj en la ibera duoninsulo: la keltoj (hindeŭropaj) kaj la iberoj (probable devenantaj el Norda Afriko). Pri tiuj praeŭskoj oni ne povas diri multe, ĉar ilin la romianoj apenaŭ atentis, kontraste ekzemple al la kantabroj aŭ asturoj, kiuj montris ferocan reziston al la konkero. Fakte, mi memoras ke kiam antaŭ du jaroj mi legis libron kiu ŝajnis al mi tre rigora, de universitata profesoro, pri tiuj prapopoloj, min frapis konstati ke la pravaskoj aperis preskaŭ marĝene. Mi skribis al la aŭtoro, kaj li klarigis al mi ke tiu estas konsekvenco de la relativa malgraveco de tiu popolo: la latinaj aŭtoroj pli atentis la gentojn kiuj sin oponis al ili, ol tiuj kiuj ne montris konstantan reziston.

Sed pli grave por la hodiaŭa historio: la tribo de la vaskonoj ne vivis en la nuna teritorio de la aŭtonoma regiono de la hispania Baskio. Tiujn ĉi okupis baze aliaj popoloj kiel la varduloj, karistioj aŭ aŭtrigonoj. La popoloj kiuj en la latinaj tekstoj aperas nomataj kiel vaskoj aŭ vaskonoj situis en la navara bordo de la rivero Ebro kaj meze de la pirenea montaro, pri kio atestas toponimoj kiel Arano, la katalunia valo kie oni parolas varianton de la okcitana lingvo (arana estas la eŭska vorto por “valo”). Laŭ diversaj historiaj hipotezoj, post la falo de la romia imperio kaj la alveno de la visigotoj, la vaskoj estus migrintaj okcidenten, kaj okupintaj la lokon de tiuj popoloj, kiuj siavice transmigrus la nordon de Kastilio, kaj kontribuos al la naskiĝo de tiu ĉi regiono kaj de ties dialekto (bazo de la nuna hispana lingvo).

Tiu hipotezo estas konata kiel “Malfrua vaskigado” (angle) kaj estas tre debatata. Laŭ ĝi, la vaska loĝigado de la nuna Navaro estis pli frua, dum la okupado de la nuna Eŭska Aŭtonoma Landaro, la historiaj provincoj de Alavo, Bizkajo kaj Gipusko, estus relative posta, kio kongruus kun la tradicia nomo de Vascongadas, kiun multaj interpretas kiel “Vaskigitaj”. Aliaj esploristoj malagnoskas tiun hipotezon, kaj opinas ke la supre cititaj popoloj estis jam triboj vaskaj aŭ kun vaskaj spuroj, kaj ke tie estis parolata nehindeŭropa lingvaro.

Tio ne devus tre gravi, escepte kiel tre interesa intelekta diskutafero, sed en la varma politika atmosfero de la nuna Eŭskio, ĉio ajn rilata al la praloĝantaro fariĝas ideologia batalkampo. Do, tio influas en la debatoj pri la prarajtoj de la teritorio, pri ties rilato kun cetera Hispanio, pri la respektivaj rajtoj de la enmigrintoj, pri la statuso de la eŭska lingvo, pri la politika memstareco de Navaro.

Veleia

Ne mirigas do, ke la malkovro, antaŭ du jaroj, de materialo kun enskribaĵoj en la eŭska lingvo, en arkeologia elfosaĵo en la najbarejo de la vaska ĉefurbo Vitorio, vekis grandan atenton en la intelektulaj, politikaj, komunikilaj kaj popolaj medioj. La elfosejo, konata kiel Veleia, estis sufiĉe konata antaŭe, sed la tiamaj eltrovoj estis spektaklecaj: multaj ceramikaĵoj kun vortoj en vaska lingvo, sed ankaŭ egiptiaj simboloj kaj prakristanaj bildoj. Gravaj kontribuoj sin sekvis post tiu momento.

Nun, pli detalaj studoj fare de specialistoj kondukis al la malkovro de la falsaĵo. La detalojn vi povas legi en la hispana en jena retejo, kiu apartenas al bilbaa ĵurnalisto, en kies blogo tre ofte aperas novaĵoj pri falsaĵoj, trompoj, pseŭdosciencoj kaj paranormalaĵoj (lia estas la teksto pri la sanktulo Johano Diego kiun mi aludis komence). Vi povas legi ĝin ankaŭ angle en The Guardian.

La eltrovoj jam estis dubindaj dekomence, kiam oni konas la detalojn: egiptaĵojn, krucon kun la ŝildo RIP, anstataŭ INRI, vortojn tro similajn al la nuntempa eŭska lingvo, kvazaŭ tiu lingvo estis la nura kiu neniam evoluus... Sed la eblo pravigi antikvajn tradiciojn blindigis eĉ la plej inteligentajn.

Oni ankoraŭ ne malkovris la detalojn. Ne eblas certigi ke la falsaĵo havis politikajn celojn. Povas esti ke ne, kaj ke pli rolis ĵaluzoj aŭ kvereloj inter esploristoj, aŭ eĉ ŝercemo. Sed la unuajn malkovrojn ja utiligis kaj amplifikis diversaj politikaj tendencoj, ĉiu laŭ sia intereso, ĉefe nacia aŭ loka. Kaj vidiĝis ke kelkaj kiuj dubis preferis silenti, por ne enmetiĝi en la patriotisman kverelon.

Ĉu la debato pri nacioj kaj patrioj fariĝos post tio pli racia, en Eŭskio, en Hispanio kaj aliloke? Kompreneble ne, la manipulado de la historio estas esenca ingredienco de la apartiĝemoj.

La tekston (en konstanta arkivo) publikigis Tonyo je 17:12 5 komentoj